De Spoorzone, pal achter het centraal station van Tilburg, was ooit het brandpunt van onderhoud en reparatie van locomotieven en wagons in fabrieken, loodsen en werkplaatsen rond een netwerk van sporen. Sinds een jaar of tien maakt dit voormalige industriegebied de omslag naar stedelijk centrum voor kunst, cultuur, ondernemerschap en wonen. Het respect voor het verleden loopt daarbij als een rode draad door de geleidelijke gebiedstransformatie. Bestaande gebouwen van de Spoorzone, vaak exponenten van de industriële architectuur van de eerste decennia van de vorige eeuw, krijgen na zorgvuldige renovatie of upgrading een nieuwe functie (denk aan de LocHal). Nieuwe gebouwen in de zone houden de herinnering aan de historische oudbouw actief via treffende overeenkomsten in hoofdvorm, materiaalgebruik, expressie en sfeer. Zoals parkeergebouw Zwijsen, een ontwerp van Vissers & Roelands architecten.

Parkeergebouw Zwijsen voorziet vooreerst in de behoefte aan parkeergelegenheid voor Zwijsen I en Zwijsen II: twee nieuwe verblijfsgebieden ten noorden van het spoor, naast het Centraal Station en de monumentale Polygonale loods. Met een totale lengte van zo’n 230 m en een hoogte van 18 m fungeert het gebouw bovendien als een geluidscherm langs het treinspoor.

Het grote gebouw – ruim 23.000 m², verdeeld over vijf bouwlagen – biedt ruimte aan zo’n 730 parkeerplaatsen voor auto’s. De 264 fietsparkeerplekken, 77 scooterplekken en de plekken voor deelmobiliteit zijn ingepast op de begane grond. De gebouwplint bevat ook de facilitaire ruimten en is geschikt voor publieke functies. Verspreid over de vier verdiepingen zijn 149 oplaadstations voor elektrische auto’s geïnstalleerd. De verkeersafwikkeling door het gebouw verloopt via twee spiraalvormige hellingbanen, één aan elke kop van het langwerpige volume. Voetgangers kunnen de garage in en uit via één van de twee trappenhuizen aan de noordzijde.

Aan een kant sluit het parkeergebouw aan op de sporen, de tegenoverliggende zijde grenst aan de straten van het woon-/werkgebied. Daarom heeft Vissers & Roelands de gevels aan verschillende zijden laten uitvoeren in een steeds weer andere combinatie van materialen. De langsgevel aan de spoorzijde is tezamen met een van de koppen geheel opgebouwd uit elementen van weervast staal in een afwisseling van dichte en geperforeerde plaat. Het perforatiepatroon toont een letter T dan wel een geabstraheerde doorsnede van een spoorrails; een fijnzinnige verwijzing naar de vroegere jaren van de Spoorzone. De perforaties beloven bovendien opvallende visuele effecten in de donkere uren, als auto’s met dimlicht aan langs de gevel rijden.

De tegenoverliggende kop en het geveldeel dat toegang verschaft tot de trappenhuizen zijn vervat in ‘gesloten’ weervast staal aan de bovenzijde en een semi-transparante vliesgevel aan de onderkant. Verderop in de langsgevel hebben de materialen van positie geruild. De weervast stalen elementen lopen hier tot en met de plint, daarboven bestaat de omhulling uit verticale vliesgevelstroken. Beide langsgevels worden geleed en tegelijkertijd aan elkaar gerelateerd via weervast stalen ribben die over de gehele gebouwhoogte doorlopen en aanhaken op het dak.

De hoofdentree is gesitueerd aan het oostelijke plein, tegenover de Polygonale loods en is getooid met een markant overstek dat de voetganger verwijst naar de licht glooiende wandelroute naar (en van) het Centraal Station. De promenade vormt tevens de aanzet van de nieuwe Locomotief Boulevard die van oost naar west door het Zwijsen-gebied gaat voeren.

De draagconstructie van thermisch verzinkte staalkolommen en -liggers met vlakke betonvloeren maakt de gewenste vrije overspanningen tot 16 m mogelijk en zorgt voor een optimale vrijheid bij indelen en eventueel herindelen van de ruimten. Het bouwen met geprefabriceerde, kleinschalige, standaard-elementen met droge verbindingen leverden een vlot en efficiënt bouwproces op. Staalskelet en gevels zijn bovendien modulair opgezet en volledig demontabel, waardoor het parkeergebouw ‘in een handomdraai’ kan worden ingekrompen of uitgebreid óf uit elkaar gehaald voor hergebruik.

Ook natuur en klimaat hebben in dit project de volle aandacht gekregen. Zo is het dak van het parkeergebouw voor een derde deel een groendak, een derde deel is open, en een derde deel ligt vol met zonnepanelen. De opgewekte energie wordt ingezet voor de gebouwverlichting en de laadpalen van elektrische auto’s en fietsen. De thermisch verzinkte constructie en de weervast stalen geveldelen zijn ook nog eens nagenoeg onderhoudsvrij. En dat is een uitkomst, voor een gebouw in de zone van het spoor.

Projectgegevens:

Locatie: Spoorzone, Tilburg • Omvang: 23.202 m² • Oplevering: maart 2023 • Opdracht: EZ Park / Gemeente Tilburg • Architectuur: Vissers & Roelands architecten • Constructief ontwerp: Ingenieursbureau Verhoeven en Leenders • Hoofduitvoering: Stam en De Koning Bouw • Staalconstructies: Voortman Steel Construction • Vloersystemen: VBI • Gevelbouw: WVH Gevelprojecten • Brandveiligheidsadvies: Adviesbureau Hamerlinck • Dronebeelden (WVH Gevelprojecten, maart 2023) • Redactie: Arend Dolsma (Bouwen met Staal), juli 2023