Groninger Forum, Groningen
« terug naar Architect+Staal januari 2020Avontuurlijke en aardbevingsbestendige hotspot
In de eerste maand na de opening op 29 november 2019 heeft het Groninger Forum al 400.000 bezoekers binnengehaald. Niet verwonderlijk: het ‘kunst- en cultuurwarenhuis’ in het hartje van de stad Groningen – naar ontwerp van NL Architects en ABT – biedt een attractief scala aan publieksfuncties, uitgestald op gestapelde ‘pleinen’ die via het atrium met roltrappen kunnen worden ‘ontdekt en beleefd’. En het exterieur is evenzeer een belevenis: robuuste natuurstenen gevels in verschillende schuinstanden op een manifeste trapeziumvormige massa die steunt op een aardbevingsbestendige combinatie van beton en staal.
Het Groninger Forum is, stedenbouwkundig gezien, een belangrijk wapenfeit in de herontwikkeling van de Grote Markt in de Groningse binnenstad. Aan de oostzijde van de Grote Markt heeft de bestaande bebouwing plaats gemaakt voor een naar voren geschoven ‘wand’ met nieuwbouw met daarachter een nieuw binnenplein. Midden op deze ‘Nieuwe Markt’ is het Groninger Forum neergestreken, als de hotspot voor kunst, cultuur, ontmoeting en ontspanning voor inwoners en bezoekers van de stad.
Ondanks de forse maat (17.000 m2 over 10 bouwlagen) loopt het nieuwe complex niet overal direct in het oog. Van afstand wordt het gebouw goeddeels door de omliggende bebouwing aan het zicht onttrokken. Soms steekt alleen de top op 45 m hoogte boven de oostwand uit en toont een smalle steeg een deel van de basis.
Eenmaal op het Nieuwe Markt-plein presenteert het Groninger Forum zich in al zijn facetten. Met zijn scheve en afgeschuinde buitenwanden, gelardeerd met horizontale raamstroken, oogt het trapeziumvormige volume als een geslepen diamant die ondanks zijn grootte en de nabijheid van omliggende gebouwen de Nieuwe Markt toegankelijk, open en overzichtelijk houdt. De gevelbekleding van grijsgele natuurstenen platen (Wachenzeller Dolomiet) levert daarbij het stijlvol, chique accent. Aan de lange zijde van het gebouw worden de horizontale raamstroken langer en hoger om in het midden samen te komen als markering van de twee entrees.
Achter de glazen entreedeuren ontvouwt zich een wit atrium over nagenoeg de gehele gebouwhoogte met daarin de eveneens witte roltrappen naar de open, split-level verdiepingen waarin het pluriforme programma van het kunst- en cultuurwarenhuis is ondergebracht. Het gebouw biedt plaats aan de VVV-winkel, de centrale bibliotheek, twee expositiezalen, een grandcafé, een restaurant, vijf filmzalen met daarbij een filmcafé, museum Storyworld voor strips, animaties en games en het Forumlab voor workshops in nieuwe technieken en oude ambachten.
De functies lijken lukraak over het gebouw verdeeld. Sommige functies beperken zich tot één verdieping, zoals Storyworld en het Forumlab op de zesde. De bioscoop strekt zich uit over de 4e, 5e als 6e. Onderdelen van de bibliotheek zijn op vrijwel alle verdiepingen te vinden. De verschillende functies en voorzieningen worden zowel ontsloten als relationeel bijeen gehouden door het centrale atrium met daaraan de open verdiepingvloeren: een soort gestapelde pleinen, elk met een eigen sfeer, die refereren aan de kenmerkende sequentie van markten in de Groningse binnenstad. Bovenin vindt de stapeling zijn bekroning in het dakterras met buitenbioscoop en skylounge-restaurant. De kelder van het gebouw biedt parkeergelegenheid aan 380 auto’s en 1.250 fietsen.
Het project Groninger Forum kent een lange en ‘bewogen’ geschiedenis. Het begint in 2007 als NL Architects de ontwerpprijsvraag wint. ABT, als constructeur al lid van het winnend team, en BAM Advies & Engineering vertalen het architectonisch ontwerp met zijn hellende en taps toelopende gevels en willekeurig geplaatste kolommen in een doeltreffende draagconstructie van stalen vakwerkconstructies met staalplaat-betonvloeren tussen twee stabiliteitskernen van gestort beton. Op de bovenste twee verdiepingen zijn de beide kernen gekoppeld via een stalen brug, waardoor de voegbreedten van de natuurstenen gevel overal gelijk blijven. De verdiepingen eronder zijn als stalen ‘dozen’ aan de kernen gekoppeld, ondersteund door een beperkt aantal staalkolommen. De kolommen staan op verschillende plaatsen, maar wel recht vanwege het gegeven stramien van de onderliggende parkeerkelder.
In 2012, de bouw is dan al begonnen, krijgen de ontwerpers er een extra uitdaging bij: aardbevingsbestendigheid. Na overleg met het ministerie van Economische Zaken, de NAM en de projectpartners kondigt opdrachtgever Gemeente Groningen een bouwstop af om het gebouwontwerp tegen het licht te laten houden op aardbevingsbestendigheid aan de hand van de conceptversie (de ‘groene’ editie) van de NPR 9998 die op dat moment net beschikbaar is. Inmiddels is de richtlijn definitief, als leidraad voor het rekenkundig bepalen van de aardbevingsbestendigheid van nieuwe of bestaande gebouwen, bij geïnduceerde bevingen zoals ze in het noorden van ons land kunnen optreden.
Tijdens de bouwpauze rekenen de constructeurs het bestaande bouwtechnisch ontwerp opnieuw door op aardbevingsbestendigheid. De re-engineering gebeurt met medewerking van het ingenieursbureau van de gemeente Groningen, BAM Infraconsult met haar geologische kennis en Aurecon en Holmes. Deze twee ingenieursbureaus uit Nieuw-Zeeland brengen specifieke aardbevingsexpertise in. De herberekeningen resulteren in een pakket van onderling samenhangende versterkingsmaatregelen, bijeengebracht in één BIM-model. Hierdoor zijn eventuele tegenvallers in de uitvoeringsfase te voorkomen of snel het hoofd te bieden.
Om de draagconstructie meer aardbevingsbestendig te maken, zijn de kernen uiteindelijk uitgevoerd in een hogere betonkwaliteit en met meer wapening. Ook enkele raam- of deuropeningen in de kernen zijn verwijderd of verkleind. Voor de staalconstructies zijn de kolommen en liggers uitgevoerd in een zwaarder profiel, de verbindingen versterkt en hier en daar extra knik- of kipsteunen toegepast, onder meer om de bewegingen van het gebouw in de gevel op te vangen. In de gevel zijn de voegen tussen de natuurstenen panelen verruimd en de verankering van deze panelen aan de achterconstructie verzwaard. Ook de begane-grondvloer en enkele kolommen in de parkeergarage zijn versterkt. Hier heeft Staalbouw Nagelhout Bakhuizen een zware plaatligger ingebracht om de krachten uit enkele stalen kolommen beter op te nemen. Voor de wand tussen de parkeervakken en de fietsenstalling is een hogere betonkwaliteit en meer wapening gebruikt.
Halverwege 2017 is de bouw hervat. Daarbij zijn de reeds geplaatste kernen, de wanden op de –1 vloer, delen van de begane-grondvloer en de eerste verdiepingvloer vervangen. Om de uitvoering (extra) vlot te laten verlopen, heeft BAM aan de rand van stad een speciale opslagplaats ingericht. Vanuit deze ‘hub’ zijn nagenoeg alle bouwmaterialen ‘just in time’ met kleine vrachtwagens naar de bouwlocatie gebracht. Alleen de staalconstructie is direct op de eindbestemming afgeleverd in zo groot mogelijke delen, rekening houdend met de maximale hijscapaciteit van de torenkranen (17 ton).
Projectgegevens:
Locatie: Nieuwe Markt, Groningen • Omvang: 17.000 m2 (10 verdiepingen) en 10.000 m2 ondergrondse parkeerruimte • Opening: november 2019 • Herstart bouw: half 2017 • Opdracht: Gemeente Groningen • Ontwerp en bouwkundige uitwerking: NL Architects en ABT • Constructief advies: ABT en BAM Advies & Engineering • Constructieve adviezen: Ingenieursbureau gemeente Groningen, BAM Infraconsult, Aurecon en Holmes • Advies bouwfysica en brandveiligheid: DGMR • Advies installatietechniek: Huisman & Van Muijen • Hoofduitvoering: BAM • Staalconstructies: Staalbouw Nagelhout Bakhuizen • Interieurontwerp: NL Architects i.s.m. deMunnikdeJongSteinhauser, &Prast&Hooft, NorthernLight en Tank • www.groningerforum.nl • Foto’s: Deon Prins, NL Architects | Marcel van der Burg, BAM, impressies: NL Architects • Redactie: Arend Dolsma (Bouwen met Staal), januari 2020