Waar de afgelopen jaren de opbrengst karig was met twee of drie inzendingen, zijn het er dit jaar vijf! Met daaraan toegevoegd de twee winnaars van de staalSCHOOLprijs voor het MBO maakt dat een totaal van zeven. Het zijn niet uitsluitend wetenschappelijke onderzoeken, maar ook architectonische ontwerpen. De uitslag is een weerslag van die diversiteit.

De jury moest evengoed zijn best doen. Want, hoewel het niveau van de afstudeerprojecten hoog is, was het moeilijk om projecten te vinden die er echt uitspringen. Het kiezen van de winnaars is toch gelukt, met scherpe discussies op vriendschappelijke toon, waarbij ook het nieuwe jurylid Loes Thijssen zich niet onbetuigd liet.

Tendensen zijn er ook te herkennen. Positieve, althans in de ogen van de jury, zijn:

• Afstudeerders hebben het donorstaal ontdekt. Een belangrijke pijler onder het Bouwakkoord Staal. Dus daar is de jury, en Bouwen met Staal als geheel, blij mee.
• Ontwerpen op toekomstig hergebruik wordt belangrijker. Met losmaakbaarheid, design for disassembly en nieuwe typen verbindingen als sleutels.
• De digitalisering van het ontwerpproces zet door. Nieuwe technieken, zoals artificial intelligence worden aan het palet van ontwerpmogelijkheden toegevoegd.
• Er wordt een nieuwe rol in het ontwerp- of bouwteam zichtbaar: die van de design automation specialist.

Er zijn ook ontwikkelingen waarneembaar waar de jury vraagtekens bij plaatst:

• In het afstudeerwerk is het belang van het ontwerpen steeds kleiner geworden, zo lijkt het. Bij de inzendingen architectuur wordt het gewicht van het inleidende onderzoek (de ‘analyse’) steeds groter. De ontwerpers in de jury hebben daar toch wat moeite mee. Architectuur is een ontwerpvak, waarbij de analyses en conceptvorming input geven aan het ontwerpproces. Deze zijn niet een doel op zich. Daarbij heeft de jury vaak moeite om het verband te zien tussen de analyse en het ontwerp.
• Bij het constructieve afstudeerwerk is er veel detailonderzoek waarbij een klein onderzoeksgebied wordt afgebakend en met laboratoriumonderzoek, numerieke wiskunde en de eindige-elementenmodellen wordt onderzocht. Jammer dat er geen constructief ontwerp met een volledige constructieve uitwerking bijzit. Ontwerpen is ook een belangrijk onderdeel van het vak!

Hergebruik

Anders dan docenten en afstudeerbegeleiders ziet de jury enkel het eindresultaat. Bij de beoordeling blijven zaken als het proces of de persoonlijkheid van de afstudeerder buiten beeld. Mede daarom speelt de relevantie – voor het vakgebied of de maatschappij – een belangrijke rol bij de toekenning van prijzen.

Hergebruik van materiaal zal relevanter worden. Daarbij wordt op dit moment gekeken naar de inzet van herbruikbaar materiaal uit afgedankte constructies. In de opgave van nu is dit vaak laagwaardig materiaal, dat ooit – toen de constructie nieuw was – hoogwaardig was. En dat nu weer hoogwaardig moet worden toegepast. De jury vindt het belangrijk dat er bij de huidige ontwerpopgave beter wordt gekeken naar herbruikbaarheid op termijn. Ze hoopt dat er nog meer afstudeerprojecten komen die kijken naar ‘Ontwerpen op hergebruik’, ‘Design for disassembly’ en losmaakbaarheid. Zoals in het project van de Avans Hogeschool dat vorig jaar in de bachelor-categorie won, waarbij afstudeerders bij Reijrink Staalconstructie de mogelijkheden van een losmaakbare, herbruikbare bedrijfshal onderzoeken. Dit jaar presenteert Miel Beekman met ‘Circular engineering’ een nuttig vervolg daarop.

Van onderzoek naar toepassing

Vaak houden de onderzoeken op bij de conclusies en aanbevelingen. Sommigen gaan verder en bieden ook een blik op de toepassing. Dat vindt de jury interessant. ‘The proof of the pudding is in the eating’.

Een voorbeeld is de schuif-klikverbinding die Jef Verstegen heeft onderzocht en die net buiten de prijzen viel. De jury vindt dit nieuwe type verbinding reuze-interessant en denkt net als de afstudeerder, dat de schuif-klikverbinding kan bijdragen aan tijdbesparing en demonteerbaarheid van staalconstructies. De capaciteit van de verbinding is in dit onderzoek in acht verschillende belastinggevallen bepaald en gecombineerd. En de verbinding is in een echt project, een bungalow, toegepast. De jury is heel benieuwd naar de praktische toepasbaarheid van deze verbinding op grotere schaal en vraagt zich specifiek af hoe met maatafwijkingen (en het corrigeren ervan) wordt omgegaan tijdens de bouw.

Meer bouwtechnologen met nieuwe computertechnieken

In de categorie Master Architectuur is een opmerkelijke trend te zien. Waren in het verleden afstudeerprojecten van de faculteit Bouwkunde (in Delft) bijna uitsluitend architectonische ontwerpen, dit jaar is de helft afkomstig van het vakgebied Bouwtechnologie. Ze maken daarbij gebruikt van geavanceerde computertechnieken, zoals we die vaak zien in de categorie Master. De jury heeft overwogen om deze projecten over te plaatsen naar de categorie Master, maar vindt het toch belangrijk om ze in de categorie Master Architectuur te houden. Ze worden daarbij wel afgemeten aan een maatlat die niet alleen rekening houdt met onderzoeks- maar ook met ontwerpvaardigheden.

Grote gemene deler van deze vier onderzoeken is de toepassing van hergebruikt staal in constructies. Ze blijken bij nadere beschouwing zeer verschillend van aard. ‘Deep generative design’ van Amy Sterrenberg genereert vanuit een gegeven voorraad hergebruikte stalen staven een grillig ruimtevakwerk. ‘Integrated design with reclaimed steel’ van Daniela Martinez ontwerpt een user interface en de workflow daarachter voor ontwerpers/bouwers van bedrijfshallen en aanbieders van hergebruikt staal. Dit sluit erg aan bij de huidige opgave en de transitie van de lineaire naar de circulaire bouweconomie. Jelle ten Hove doet nog een stap naar achter en omhoog. Zijn helicopterview brengt hem tot de conclusie dat inventarisatie van de mogelijke voorraad herbruikbaar constructiestaal het belangrijkst is. Hij gebruikt satellietbeelden van schuren en stallen om met Karamba een inschatting te maken van beschikbare HE- en IPE-balken, die ingezet kunnen worden voor hergebruik. Alle drie zeer nuttig en van belang. Het vierde onderzoek gaat over parametrisch ontwerp van een vakwerkschaal en komt aan bod bij de prijswinnaars.

Hier komen de twee belangrijkste trends van de laatste jaren samen. De potentie van hergebruik en, als de wens van de jury wordt ingewilligd, meer aandacht voor ontwerpen voor toekomstig hergebruik. En de opkomst van geavanceerde computertechnieken als hulpmiddel voor ontwerp en onderzoek. Zagen we de voorbije jaren veel parametrische projecten met Grasshopper en plug-ins. Nu zien we de opkomst van artificial intelligence en ChatGPT. De jury is zeer benieuwd wat de toekomst ons brengt!

Meer informatie

Het volledige juryrapport van de studentenSTAALprijs 2023 is hier te downloaden.