Stationsplein Oost, Utrecht

De transitie van het Utrechtse stationsgebied is in volle gang. Na het nieuwe stadskantoor en een volledig vernieuwd Utrecht Centraal tekent Ector Hoogstad Architecten – samen met Buro Sant & Co en Royal HaskoningDHV – voor de meest recente wapenfeiten van de herontwikkeling: het nieuwe, verhoogde Stationsplein Oost met eronder een drielaagse fietsenstalling en erboven een opzienbarende overkapping in staal.

Stationsplein Oost fungeert – vanaf naar verwachting 2020 in geheel opgeleverde staat – als opvolger van de oude stationstraverse. De traverse liet de OV-terminal van Utrecht Centraal en Hoog Catharijne nagenoeg ongemerkt in elkaar overlopen. Via het verhoogde stadsplein worden de beide entiteiten van elkaar ‘losgeknipt’ en weer afzonderlijk herkenbaar.

Auto’s en fietsen worden geweerd, het 6 m hoge plein wordt hét platform van de voetgangers. Vanaf het plein kunnen ze direct het stationsgebouw en het winkelcentrum binnenlopen. Afdalen naar de stad op het maaiveld kan via trap, roltrap en lift. Bovendien loopt er een natuurlijke route tussen het Vredenburg/Mariaplaats en het station.

In de bereikbaarheid van Utrecht Centraal en Hoog Catharijne voor hulpdiensten is voorzien via een afzonderlijke hellingbaan. Aanvoer en afvoer van goederen voor Utrecht Centraal verlopen via de bestaande expeditiestraten van Hoog Catharijne, onder het plein door naar het station. Het gemotoriseerde personenvervoer houdt halt ter hoogte van de inmiddels afgesloten Stationsstraat waar de Kiss & Ride, invalidenparkeervakken en taxistandplaatsen zijn gesitueerd. Bussen maken gebruik van de nieuwe HOV-baan, eveneens een ontwerp van Ector Hoogstad, die sinds het voorjaar van 2016 de oude busbaan vervangt.

Fietsers mogen wel doorrijden: dwars door de nieuwe fietsenstalling onder het plein. In deze drielaagse stalling is nu al plaats voor zo’n 7.000 fietsen. In de loop van dit jaar is de capaciteit uitgebreid tot zo’n 13.000 en kan de stalling de boeken in als de grootse in zijn soort in Europa. Vanuit de stalling zijn plein, stationshal en sporen snel bereikbaar via trappenhuizen en tunnels.

Dankzij een pakket aan verkeerslogistieke maatregelen wordt het stationsplein zelf gepromoveerd tot een verkeersluwe promenade en verblijfplaats voor de inwoners en bezoekers van Utrecht. Op het plein en in de aangrenzende bebouwing is plek voor winkels en horeca met terrassen. Als comfortabele ‘droogloop’ tussen station en winkelcentrum én als lust voor het oog werkt de reusachtige overkapping van het plein.

Aan de basis van dit hoogstandje staan zeven 12,5 m lange en trompetvormige kolommen van gestort en gewapend beton, die vanuit de fietsenstalling dwars door de pleinvloer heen steken, tot zo’n 3 m boven het pleinniveau. Op deze in de fundering ingeklemde betonkolommen staan zeven 23 m lange, deels conisch gevormde stalen buiskolommen, 1,3 m in doorsnede. Hierop rust de stalen overkapping met een oppervlakte van 3.600 m2 en een gewicht van ongeveer 430 ton.

De kapconstructie is samengesteld uit ruim 130 geschakelde, organisch gevormde plaatstalen elementen. Zes typen elementen zijn toegepast, elk met een eigen gewicht, in afstemming op hun positie in de constructie en het daar aanwezige krachtenspel. Het verschil tussen de lichte en zware elementen zit ‘m voornamelijk in de plaatdiktes.

In de kap zijn de 49 ronde gaten gevuld met kussens van ETFE-folie, ingeklemd tussen de dakelementen. De kussens zijn 7,2 m diameter en in het midden maximaal 2,5 m hoog. Ze bestaan uit een onder- en bovenfolie waartussen een kunstmatige overdruk heerst. Hierdoor behouden ze hun vorm. Compressoren houden de druk op peil. Dunne staalkabels aan de onderzijde van de kussens dienen als extra versterking bij extra hoge belastingen als gevolg van extreem zware buien. In de huid van de overkapping zijn de hwa-voorzieningen geïntegreerd. Het dak is voor inspectie en onderhoud bereikbaar via een nieuw voorzetgebouw van het winkelcentrum.

Compleet met de ETFE-kussens vormt de overkapping een fraai wolkendek dat de gebruikers van het plein beschermd tegen weer en wind en tegelijkertijd openheid, rust en regelmaat biedt in het drukke stadscentrum.

De fabricage en montage van al het staal is verzorgd door Buiting Staalbouw, in onderaanneming van de BAM. De kolommen, elk bijna 15.000 kilo per stuk, zijn thermisch verzinkt en afgewerkt met een papyrus-witte natlak. Deze kleur maakt dat de kolom zich niet te dominant in zijn omgeving ophoudt. In sparingen in de buizen zijn de verlichtingsarmaturen aangebracht.

In totaal 500 ton plaatstaal is verwerkt in de 130 elementen van de kap. Bij Buiting Staalbouw in Almelo zijn deze onderdelen gemonteerd tot 70 secties van 9,6 x 5,5 m. Deze secties zijn naar de bouwlocatie getransporteerd en daar vanaf een werkplatform op 25 m hoogte aan elkaar gelast, daarbij ondersteund door de bouwkraan van BAM en een grote steigerconstructie (60x50x24 m) op de pleinvloer rondom de reeds geplaatste kolommen.

De overkapping is eind vorig jaar opgeleverd en in februari van dit jaar officieel in gebruik genomen.

Projectgegevens

Opdracht Gemeente Utrecht • Architectuur Ector Hoogstad Architecten met Buro Sant en Co • Constructief ontwerp Royal HaskoningDHV • Staalconstructie Buiting Machinebouw en Staalconstructie • Uitvoering BAM Infra regio Civiel, Breda en BAM Bouw en Techniek, Bunnik • Staal Merwestaal, Moerdijk (plaatstaal) en Esta rohr (buizen), Siegen-Kaan-Marienborn (D) • Buigwerk staal Kersten Europe, Wanssum • Conservering Van Merksteijn Staalcoating, Raalte en Rotocoat Heerhugowaard • Transport Van Straaten Raalte • Steigerwerk EDS Steigerwerk, Druten • Etfe-kussens Buitink Technology, Duiven • Lichtontwerp Arup, Amsterdam • Afbeeldingen: Ector Hoogstad Architecten, Royal HaskoningDHV, Buiting Staalbouw, CU2030, Petra Appelhof, Sybolt Voeten • Ector Hoogstad Architecten • Animatievideo Stationsplein Oost (© CU2030, YouTube) • redactie: Arend Dolsma (Bouwen met Staal), feb. 2018